Homo commaticus

Της Κωνσταντίνας Ζάνου

Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στην απόφαση του δικαστηρίου που αθωώνει τους δέκα αστυνομικούς (που κατηγορούνταν για την κακοποίηση δύο φοιτητών στη Λευκωσία την 20η Δεκεμβρίου 2005) και ειδικότερα η σύσταση της ανεξάρτητης οργάνωσης «Alert», αποτελούν ένα πολύ σημαντικό βήμα στην πορεία εξέλιξης της κοινωνίας των πολιτών, και συνεπώς, στην εμβάθυνση της δημοκρατίας στη χώρα μας. Σύμφωνα με μια έρευνα που ολοκληρώθηκε το 2005 («An Assessment of Civil Society in Cyprus, A Map for the Future», CIVICUS Civil Society Index Report For Cyprus, 2005) τα επίπεδα εξέλιξης της κοινωνίας των πολιτών στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα χαμηλά. Με τον όρο «κοινωνία των πολιτών» εννοούμε το πεδίο δράσης – που αναπτύσσεται ανεξάρτητα από εκείνα της οικογένειας, του κράτους, των πολιτικών παρατάξεων και της αγοράς – όπου οι πολίτες συνασπίζονται για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να προωθήσουν το κοινό συμφέρον. Όσο πιο αναπτυγμένη είναι η κοινωνία των πολιτών τόσο πιο ολοκληρωμένη θεωρείται η δημοκρατία μιας χώρας.
Όπως υποστηρίζεται από τους κοινωνιολόγους που διεξήγαγαν έρευνα, αλλά και από άλλους μελετητές (βλ. Καίσαρ Μαυράτσας, «Εθνική Ομοψυχία και Πολιτική Ομοφωνία. Η Ατροφία της Ελληνοκυπριακής Κοινωνίας των Πολιτών στις απαρχές του 21ου αιώνα», Αθήνα, 2003), οι λόγοι που παρακώλυσαν την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στην Ελληνοκυπριακή κοινωνία είναι πολλοί και διάφοροι. Ανάμεσα σ’ αυτούς συγκαταλέγεται η πρόσφατη σχετικά ανάκτηση της ανεξαρτησίας της χώρας και η καθυστέρηση έτσι στην εμπέδωση των εννοιών της ιδιότητας του πολίτη και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καταλυτικό ρόλο έπαιξαν επίσης και τα γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας μας (οι διακοινοτικές συγκρούσεις, το πραξικόπημα, η τουρκική εισβολή, ο de facto διαχωρισμός του νησιού, η μετακίνηση και προσφυγοποίηση χιλιάδων πολιτών), που ανήγαγαν αναπόφευκτα το «εθνικό πρόβλημα» σε κυρίαρχο ζήτημα, εξοβελίζοντας από τη δημόσια σφαίρα τη συζήτηση άλλων θεμάτων.
Ο κυριότερος λόγος όμως που εμποδίζει ακόμα και σήμερα την ανεξάρτητη ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών είναι η απόλυτη επικράτηση των κομματικών και πελατειακών μηχανισμών σε όλες σχεδόν τις σφαίρες της δημόσιας ζωής. Η παντελής απουσία του οργανωμένου φοιτητικού κινήματος από τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στην αθωωτική απόφαση του δικαστηρίου (που σε άλλες χώρες θα πρωτοστατούσε σε παρόμοια περιστατικά, πόσο μάλλον αν λάβουμε υπόψη ότι τα θύματα του ξυλοδαρμού των αστυνομικών ήταν επίσης φοιτητές) αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Το οργανωμένο φοιτητικό κίνημα στην Κύπρο είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο και, οπωσδήποτε, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως οργανικό μέρος της κοινωνίας των πολιτών. Οι φοιτητές εξακολουθούν να είναι χειραγωγημένοι από τα κόμματα και οι περισσότεροι από αυτούς οργανώνονται με απώτερο αποκλειστικά σκοπό να γίνουν κάποτε επαγγελματίες πολιτικοί.
Εκτός από τις φοιτητικές ομάδες, κάτω από την «ομπρέλα» των πολιτικών κομμάτων επιβιώνουν και οι περισσότερες οργανώσεις που θα μπορούσαν, σε μια πιο αναπτυγμένη δημοκρατία, να αποτελέσουν τη ραχοκοκαλιά της κοινωνίας των πολιτών: οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι σύνδεσμοι γονέων, τα ποδοσφαιρικά σωματεία, οι πολιτιστικοί σύλλογοι κ.ο.κ. Η αυτόνομη ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών απειλείται ουσιαστικά από τις ευρείας κλίμακας εξαρτήσεις που υπάρχουν ανάμεσα σε αυτές τις οργανώσεις και τα πολιτικά κόμματα.
Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η ανατροφοδότηση ενός κοινωνικού συστήματος που δημιουργεί «πελάτες» αντί για «πολίτες» και η διαιώνιση μιας κοινωνίας που απαρτίζεται, όχι από «homines sapientes», αλλά από «homines commatici». Ας ελπίσουμε ότι το παράδειγμα της οργάνωσης «Alert» θα σηματοδοτήσει την αρχή μιας αλλαγής.

Η κ. Κωνσταντίνα Ζάνου είναι διδάκτωρ ιστορίας. czanou@yahoo.com

«Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (έκδοση Κύπρου), 5/4/2009, σ. 14