Μαθαίνω αριθμητική μετρώντας νεκρούς

Της Κωνσταντίνας Ζάνου

«Τον Ιούλιο του 1974 οι Τούρκοι έκαναν στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο. 200.000 Ελληνοκύπριοι διώχθηκαν με τη βία από τα σπίτια τους και έγιναν πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα. Πολλοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι και οδηγήθηκαν από τους Τούρκους σε φυλακές της Τουρκίας. Από αυτούς που συνελήφθηκαν, 1619 άνθρωποι κάθε ηλικίας παρέμειναν αγνοούμενοι. Οι συγγενείς τους άρχισαν τότε ένα συνεχή αγώνα για εξακρίβωση της τύχης τους. Στις κατεχόμενες από τον Τούρκο εισβολέα περιοχές έμειναν το 1974 20.000 εγκλωβισμένοι. Οι Τούρκοι σιγά σιγά ανάγκασαν πολλούς από αυτούς να φύγουν. Ο αριθμός τους λιγόστευε συνεχώς. Το 1994 ο αριθμός των εγκλωβισμένων δεν ξεπερνούσε τους 900».

Το πιο πάνω απόσπασμα δεν προέρχεται από κάποιο βιβλίο ιστορίας της σύγχρονης Κύπρου. Κάθε άλλο. Αυτό το κείμενο, συνοδευόμενο από τις γνωστές σε όλους μας φωτογραφίες που απεικονίζουν Ε/κ αιχμαλώτους λίγο πριν από την ώρα της εκτέλεσής τους το 1974 και συγγενείς αγνοουμένων που διαδηλώνουν ζητώντας τη διευκρίνιση της τύχης των αγαπημένων τους προσώπων, εμπεριέχεται στο βιβλίο των μαθηματικών της Δ’ δημοτικού που διδάσκεται στα σχολεία μας (σ. 15). Πιο συγκεκριμένα, το εν λόγω απόσπασμα στοιχειοθετήθηκε με σκοπό να διδαχθούν οι μαθητές πώς να μετατρέπουν σε αραβικούς αριθμούς τις χιλιάδες (που στο πρωτότυπο κείμενο παρουσιάζονται ολογράφως).
Αυτό το παράδειγμα μου δίνει την αφορμή να διατυπώσω κάποιες σκέψεις γύρω από την ιστορία και την προπαγάνδα. Βεβαίως το κείμενο αναφέρεται σε πραγματικά και αδιαμφισβήτητα γεγονότα. Δεν τίθεται αυτό υπό συζήτηση. Αυτό που τίθεται υπό συζήτηση είναι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται αυτά τα γεγονότα. Ο τρόπος αυτός αποτελεί και την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στην ιστορία και την προπαγάνδα.
Μια σοβαρή, επιστημονική ιστορική αφήγηση (που στόχο έχει, αφενός, την κατανόηση των ιστορικών συνθηκών που διαμόρφωσαν το παρελθόν και το παρόν μας και, αφετέρου, την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης) πρέπει να τηρεί κάποιες προϋποθέσεις. Βασικότερες αυτών είναι η νηφαλιότητα και η πολυπρισματική ανάλυση των ιστορικών γεγονότων. Στόχος της ιστορίας δεν είναι να ανακινεί συναίσθημα, αλλά, αντίθετα, να προωθεί την ανάπτυξη μιας όσο το δυνατό πιο αναλυτικής, κριτικής και αναστοχαστικής προσέγγισης του παρελθόντος. Η ιστορική γραφή διαφέρει από την προπαγανδιστική στο ότι δεν παρουσιάζει τα γεγονότα μεμονωμένα, μονοδιάστατα και αποσπασμένα από το ιστορικό τους πλαίσιο, αλλά το ακριβώς αντίθετο. Η ιστορία στοχεύει στην ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ των διαφόρων παραμέτρων που διαμόρφωσαν το παρελθόν κάθε κοινωνίας και όχι στην παγίωση μονολιθικών αντιλήψεων που διαιωνίζονται και χειραγωγούνται κατά βούληση (από τις εκάστοτε πολιτικές, εθνικό-κρατικές ή εκκλησιαστικές εξουσίες του παρόντος).
Το κείμενο που παρατίθεται πιο πάνω δεν έχει καμία σχέση ούτε με την εκμάθηση της αριθμητικής, αλλά ούτε και με αυτήν της ιστορίας. Παρουσιάζοντας την τουρκική εισβολή στην Κύπρο ως ένα αποσπασμένο από το ιστορικό του πλαίσιο γεγονός και παραθέτοντας μονομερώς τα τραγικά αποτελέσματα του, στοχεύει ξεκάθαρα και μόνο στην ανακίνηση συναισθήματος στους μαθητές. Πώς θα αντιδράσει ένα δεκάχρονο παιδί όταν, ακόμα και στο μάθημα της αριθμητικής, διδάσκεται πως οι Τούρκοι, χωρίς κανένα λόγο και αφορμή, προκάλεσαν τόσο μεγάλο κακό στην πατρίδα του; Πώς θα αντιδράσει όταν αναγκάζεται να μαθαίνει να μετρά συνοδεία του αισθήματος του πόνου, της αδικίας και της θυματοποίησης; Υπάρχει περίπτωση αυτό το παιδί να μην αναπτύξει αισθήματα μίσους και εκδίκησης απέναντι στο γειτονικό λαό και στο σύνοικο στοιχείο;
Αυτού του είδους οι προπαγανδιστικές τακτικές είναι αποτελεσματικές όταν μια κοινωνία προετοιμάζει τα παιδιά της για πόλεμο. Όταν όμως τα προετοιμάζει για την ειρήνη, οφείλει να ξεπεράσει τους προπαγανδιστικούς τόνους και να υιοθετήσει μια πιο νηφάλια στάση απέναντι στην ιστορία της, όσο τραυματική κι αν είναι αυτή. Εν ολίγοις, αποφασίζουμε πως θέλουμε να διαμορφώσουμε το μέλλον μας. Με βάση την απόφαση αυτή θα κρίνουμε και πώς θα αντικρίσουμε το παρελθόν μας.[*]
[*] Ευχαριστώ τους Ντένις-Πώλ Μιχαγιές και Ρολάνδο Λουκαΐδη, που μου επισήμαναν το σχετικό «μαθηματικό πρόβλημα».

Η κ. Κωνσταντίνα Ζάνου είναι διδάκτωρ ιστορίας. czanou@yahoo.com

«Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (έκδοση Κύπρου), 8/3/2009, σ. 14

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου