Της Κωνσταντίνας Ζάνου[*]
Η τελευταία εκπομπή της κ. Ειρήνης Χαραλαμπίδου «Το Συζητάμε» (ΡΙΚ 1, 26/1/09) ήταν αφιερωμένη στο θέμα της ιστορίας. Πιο συγκεκριμένα, η συζήτηση στήθηκε με αφορμή τις αντιδράσεις που προκάλεσε το μήνυμα του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού προς τα σχολεία με την ευκαιρία της ονομαστικής γιορτής του Μακαρίου, και ιδιαίτερα η παράγραφος που αναφέρεται στις «διακοινοτικές συγκρούσεις, τις οποίες προκάλεσαν παράνομες και εξτρεμιστικές ε/κ και τ/κ οργανώσεις, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στην τραγωδία του 1974». Καλεσμένοι στη συζήτηση ήταν ο ίδιος ο Υπουργός Παιδείας κ. Ανδρέας Δημητρίου, ο πρώην Υπουργός Παιδείας κ. Άκης Κλεάνθους, ο βουλευτής του ΕΥΡΩΚΟ κ. Νίκος Κουτσού, ο Πρόεδρος της Επιτροπής Παιδείας και Επίτροπος Παιδείας του ΔΗΣΥ κ. Νίκος Τορναρίτης, και ο βουλευτής του ΑΚΕΛ κ. Τάκης Χατζηγεωργίου.
Δεν θα εισέλθω στη συζήτηση γύρω από την επίμαχη αναφορά του Υπουργού και τις υπέρμετρα δυσανάλογες αντιδράσεις που προκάλεσε. Εξάλλου το θέμα έχει καλυφθεί εκτενέστατα από τον τύπο και έχει καταδειχθεί επαρκώς το αβάσιμο και ανεπιστημονικό των όσων λέγονται ενάντια στην υπουργική εγκύκλιο (βλ. ενδεικτικά το άρθρο του Μακάριου Δρουσιώτη «Ανεξεταστέα στην Ιστορία η ΟΕΛΜΕΚ», Ο ΠΟΛΙΤΗΣ, 25/1/09).
Θα ήθελα μόνο να κάνω μια επισήμανση: Σε μια εκπομπή με θέμα την ιστορία δεν κλήθηκε να μιλήσει κανένας ιστορικός. Και διερωτώμαι: Πώς μπορεί να διεξαχθεί μια συζήτηση για την ιστορία χωρίς ούτε έναν ιστορικό, ή έστω, έναν επιστημονικά καταρτισμένο μελετητή της περί ου ο λόγος ιστορικής περιόδου;
Η κριτική μου δεν απευθύνεται ειδικά προς την επιλογή της κ. Χαραλαμπίδου (η οποία κατά τα άλλα ξεχωρίζει και για την ποιότητα της δουλειάς της, αλλά και για την τόλμη των εκπομπών της). Αντίθετα, απευθύνεται προς τη γενικότερη αντίληψη που έχουμε διαμορφώσει ως κοινωνία για την ιστορία ως γνωστικό αντικείμενο. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, η ιστορία (και ιδιαίτερα η πρόσφατη ιστορία) αποτελεί ένα είδος γνωσιακού «ανοιχτού πεδίου», στο οποίο ο καθένας, εφοδιασμένος μονάχα με την προσωπική του μνήμη και την πολιτική του ιδεολογία, θεωρεί τον εαυτό του ειδικό. Πράγματι, ιδίως τους τελευταίους μήνες, παρατηρώ πως όλοι – από τους πολιτικούς και τους ιεράρχες, μέχρι τους δημοσιογράφους και τους διάφορους θαμώνες των τηλεοπτικών πάνελ – θεωρούν εαυτούς καταρτισμένους να εκφέρουν ιστορικό λόγο. Όλοι ερωτώνται, μιλούν και αποφαίνονται με τρομακτικά μεγάλη ευκολία, για το αν και πώς πρέπει να ξαναγραφτούν τα βιβλία της ιστορίας. Όλοι, εκτός από τους ίδιους τους επιστήμονες ιστορικούς.
Το φαινόμενο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «από-επιστημονικοποίηση της ιστορίας». Φαίνεται να ξεχνούμε, δηλαδή, πως η ιστορία αποτελεί ένα συγκροτημένο επιστημονικό κλάδο που διέπεται από συγκεκριμένους μεθοδολογικούς και θεωρητικούς κανόνες. Ιστορικός δεν γίνεται κανείς από τη μια μέρα στην άλλη. Αντίθετα, απαιτούνται πολλά χρόνια σπουδών, συστηματική εντρύφηση με τα αρχεία, επαρκής θεωρητική και μεθοδολογική κατάρτιση, εκ βαθέων μελέτη συγκεκριμένων ιστορικών περιόδων, συνεχής εξάσκηση στην ιστορική γραφή κ.ο.κ.
Από την άλλη, όλοι οι άνθρωποι, άλλος σε μεγαλύτερο και άλλος σε μικρότερο βαθμό, είναι μέτοχοι της ιστορίας. Αυτό δεν σημαίνει όμως αυτόματα πως όλοι μπορούν να μιλούν ως ειδικοί για την ιστορία, ή ακόμα περισσότερο, να αποφαίνονται για το πώς πρέπει να γράφονται τα ιστορικά βιβλία. Όλοι μας μπαίνουμε σε αεροπλάνα ή αρρωσταίνουμε κάποια στιγμή. Κανείς μας όμως δεν διανοείται ότι μπορεί να κατασκευάσει ένα αεροπλάνο ή να κάνει μια εγχείριση.
Υπάρχουν φυσικά λιγότερο ή περισσότερο καλοί ιστορικοί, όπως υπάρχουν λιγότερο ή περισσότερο καλοί κατασκευαστές αεροπλάνων ή χειρουργοί. Το θέμα δεν είναι αυτό. Το θέμα είναι να αφήσουμε τους ειδικούς να κάνουν απερίσπαστα τη δουλειά τους και, κυρίως, να εμπιστευτούμε τη γνώση τους.
[*] Η κ. Κωνσταντίνα Ζάνου είναι διδάκτωρ ιστορίας του Πανεπιστημίου της Πίζας και του Ευρωπαϊκού Διδακτορικού Κοινωνικής Ιστορίας της Ευρώπης και της Μεσογείου.
«Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (έκδοση Κύπρου), 1/2/2009, σ. 16
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου