Διαστρεβλωμένες λέξεις

Της Κωνσταντίνας Ζάνου

«Ήταν ένα απόγεμα του ’56 … Τότες που πατριωτισμός σήμαινε αλληλοσκοτωμός … Τότες που οι λέξεις άλλαζαν τις σημασίες τους. Τους εθνικά άφρονες φώναζαν εθνικόφρονες, τους τρομοκράτες-αγωνιστές και τους αγωνιστές-προδότες»

ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΠΑΣ, «ΕΞΑΡΕΣ», 1979 (ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΨΕΜΑ»)

Κάπως έτσι περιγράφει το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετεί την ιστορία του ο κύπριος λογοτέχνης Χρήστος Χατζήπαπας. Η ιστορία που μας διηγείται αναφέρεται πράγματι στον παρεξηγημένο ρόλο δύο Ελληνοκυπρίων κατά τη διάρκεια της ταραγμένης δεκαετίας του ’50. Ο ένας, ο Κώστας ο Μπουρής, αναπτύσσει φιλική σχέση με έναν Τουρκοκύπριο πραματευτή και όταν, ένα ανύποπτο απόγευμα, ο τελευταίος πέφτει αναίσθητος από τα πυρά ενός άλλου Ελληνοκύπριου, ο Μπουρής σπεύδει να τον πάει στο νοσοκομείο. Την επομένη όμως, «τα φυλλάδια γράφαν πως ο Μπουρής ήταν προδότης και πως αυτός και οι φίλοι του ώφειλαν να προσέξουν καλώς διότι εάν εσυνέχιζαν την προδοτικήν τακτικήν των έναντι του Ιερού Αγώνος θα είχαν την ιδίαν τύχην μετά του αλλοθρήσκου συντρόφου των». Όσο για τον άλλο Ελληνοκύπριο, δηλαδή τον φονιά, αυτός κατάφερε να φυγαδευτεί μέχρι να ξεχαστεί η πράξη του: «Δεν ξέρει πια κανένας για την απόπειρα ενάντια στον Χουσεΐνη. Ποιος τόκανε, ποιος δεν τόκανε – προείχε ο Αγώνας». Μετά από λίγο καιρό, ωστόσο, ακούστηκαν τα νέα του από το ραδιόφωνο: «Σε μια ενέδρα εναντίον των ‘Δυνάμεων Ασφαλείας’ κι από κακή χρήση της χειροβομβίδας σκοτώθηκε…». Εν τέλει, ο φονιάς θάφτηκε με τιμές ήρωα. Κι ο πραγματικός ήρωας στιγματίστηκε για πάντα ως προδότης. «Τότες που οι λέξεις άλλαζαν τις σημασίες τους» λοιπόν …
Ξετρύπωσα το διήγημα του Χατζήπαπα όταν τις προάλλες γύρισα από μια άκρως συγκινητική εκδήλωση. Μέσα στον κυκεώνα των «πατριωτικών» εκδηλώσεων που οργανώνονται κάθε Ιούλιο για να μνημονεύσουν τα μαρτυρικά γεγονότα του πραξικοπήματος και της εισβολής, κάποιοι άνθρωποι θέλησαν φέτος να πρωτοτυπήσουν: με πρωτοβουλία της δημοσιογράφου Sevgul Uludag και με την υποστήριξη πολλών, μη κυβερνητικών, κυρίως, οργανώσεων, πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη Τετάρτη (22 Ιουλίου) μια δικοινοτική εκδήλωση για να τιμηθούν «Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι για πράξεις θάρρους και ανθρωπισμού εν καιρώ πολέμου». Οι ανδραγαθίες όσων τιμήθηκαν δεν είχαν να κάνουν ούτε με πολεμικά κατορθώματα ούτε με δολοφονίες. Οι «πράξεις θάρρους και ανθρωπισμού» αναφέρονταν στη δράση απλών ανθρώπων κι από τις δύο κοινότητες που, με κίνδυνο πολλές φορές την ίδια τους τη ζωή, στάθηκαν μπροστά για να σώσουν (από τα εγκληματικά χέρια των «δικών τους» πατριωτών) συνανθρώπους τους που ανήκαν στην κοινότητα «του εχθρού». Οι αφανείς αυτοί ήρωες, υπό συνθήκες πολέμου, διατήρησαν την ανθρωπιά τους κι έσωσαν ή προστάτευσαν συγχωριανούς, συναδέλφους, φίλους ή και αγνώστους από βέβαιο θάνατο, σφαγή ή βιασμό.
Τιμήθηκαν έτσι κάποιοι από τους εκατοντάδες ξεχασμένους «Μπουρήδες» της κυπριακής ιστορίας: ανάμεσα σε άλλους, ο Alpay Topuz, υπεύθυνος για τη φύλαξη των Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων στη Βόννη, που σταμάτησε όσους «δικούς του» βίαζαν αιχμάλωτες γυναίκες και βοήθησε πολλές από αυτές να διαφύγουν στον νότο για να αποβάλουν• ο μουχτάρης του Στρογγυλού και «αγνοούμενος» πλέον, Σταύρος Ποϊράζης, που προστάτευσε τους Τουρκοκύπριους του χωριού του από επιθέσεις Ελληνοκυπρίων το ’63 και το ’74• ο Ertan Akincioglu, ένας βοσκός από το Λάπαθος που, το 1974, έσωσε από βέβαιο θάνατο μια ομάδα Ελληνοκυπρίων από τη Γύψου και αργότερα διώχθηκε ως «κατάσκοπος» από το καθεστώς Ντενκτάς• ο παπά-Κλεάνθης από τη Δρομολαξιά και ο τέως μουχτάρης Κιτίου Παναγιώτης Κωστή Πάτσαλου, που έσωσαν τη ζωή όσων Τουρκοκυπρίων της Δρομολαξιάς είχαν συλληφθεί και μεταφερθεί στο Κίτι με σκοπό να εκτελεστούν από την ΕΟΚΑ Β’. Και τόσοι άλλοι. Κανένας όμως από τους τιμώμενους δεν «καμάρωσε» για την πράξη του. Αντίθετα, λαμβάνοντας με σεμνότητα την τιμητική πλακέτα (πολλές φορές από τα χέρια του ίδιου του ανθρώπου που είχε σώσει), δήλωσε, ο καθένας με τη σειρά του, πως δεν έκανε τίποτα άλλο πέραν από το «καθήκον» που του υπέβαλλε η συνείδησή του.
Να, λοιπόν, αγαπητέ μου Χρήστο Χατζήπαπα, που οι διαστρεβλωμένες λέξεις αρχίζουν δειλά-δειλά να ισιώνουν, να ξαναβρίσκουν το σωστό νόημά τους… Ας ελπίσουμε πως κάποτε σ’ αυτό τον τόπο όλοι οι ήρωες θα ονομάζονται «ήρωες» και όλοι οι φονιάδες «φονιάδες».

Η κ. Κωνσταντίνα Ζάνου είναι διδάκτωρ ιστορίας.
«Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (έκδοση Κύπρου), 26/7/2009