«Παραφροσύνη, ήγουν Πελλάρα»

Της Κωνσταντίνας Ζάνου

Το 1935, ο πίνακας ταξινόμησης ψυχασθενών στο Ψυχιατρείο Αγίας Παρασκευής στη Λευκωσία αναγράφει, μεταξύ άλλων, και δύο περίεργους τύπους ψυχικής διαταραχής: την «Ηθική Παραφροσύνη» και την «Προσποιητή Παραφροσύνη» (βλ. Ανδρέα Π. Γεωργιάδη, «Η Ιστορία της Τρέλας στην Κύπρο κατά την Τουρκοκρατία και Αγγλοκρατία», Λευκωσία, 1995). Εδώ και καιρό προβληματιζόμουν για τη σημασία των όρων αυτών. Την απορία μου για το θέμα ήρθε επιτέλους να λύσει η πρόσφατη συζήτηση γύρω από το φαινόμενο των φυγόστρατων στην Κύπρο. Όπως έγινε γνωστό τις τελευταίες μέρες, μέσα σε οκτώ χρόνια (δηλ. από το 2000 μέχρι σήμερα), οι περιπτώσεις απαλλαγής από τη στράτευση λόγω ψυχικών παθήσεων αυξήθηκαν κατακόρυφα, περνώντας σταδιακά από τις 43 (το 2000) στις 995 (το 2008). Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ένας στους πέντε στρατεύσιμους νέους πάσχει από κάποια ψυχική ασθένεια. Το ποσοστό αγγίζει σχεδόν τα επίπεδα επιδημίας.
Κανένας, βέβαια, δεν φαίνεται να παίρνει στα σοβαρά την υπόθεση ότι η κοινωνία μας παρουσιάζει μαζικά συμπτώματα κατάθλιψης, σχιζοφρένειας και παράνοιας. Σύσσωμη η πολιτικο-στρατιωτική ηγεσία μάς διαβεβαιώνει ότι έχουμε όλοι «σώας τας φρένας» και ότι πρόκειται απλώς για μια απάτη, μια «προσποιητή» δηλαδή, «παραφροσύνη». Μια «έγκυρη στρατιωτική πηγή», μάλιστα, με διαφώτισε επιτέλους και για το τι σημαίνει «ηθική παραφροσύνη»: «Αυτό που διαπράττουν αυτά τα θλιβερά μαμμόθρεφτα, άθλιοι βλαστοί πωρωμένων οικογενειών, με την ενσυνείδητη ενθάρρυνση, υποκίνηση και βοήθεια των γονιών τους, είναι συνειδητή παρανομία, είναι φυγοστρατία, είναι κατάντημα, είναι ευθεία υπονόμευση της κατεχόμενης πατρίδας μας και της Εθνικής Φρουράς» («Η Σημερινή», 12/7/2009).
Για να παταχθεί λοιπόν το τόσο επικίνδυνο για την πατρίδα μας φαινόμενο, έχουν προταθεί από τους ειδικούς διάφορα έκτακτα μέτρα. Για παράδειγμα, ο γνωστός ψυχίατρος Τάκης Χ. Ευδόκας εισηγείται, ανάμεσα σε άλλα, ότι όσοι χαρακτηρίζονται ως «ανώμαλοι ψυχολογικά» και δεν στρατεύονται, να μην προσλαμβάνονται στη δημόσια υπηρεσία ως υπάλληλοι και να στερούνται την άδεια οδήγησης («Η Σημερινή», 12/7/2009).
Όσα μέτρα όμως προτείνονται είναι τιμωρητικά και όχι θεραπευτικά. Από τους ειδικούς διαφεύγει ίσως ο πλούτος πληροφοριών και θεραπευτικών μεθόδων που μας παρέχεται από την κυπριακή ιστορία και παράδοση. Για παράδειγμα, στο «Ιατροσοφικόν το Συνταχθέν υπό του Σκευοφύλακος της εν Κύπρω Ιεράς Μονής Μαχαιρά, Μοναχού Μητροφάνους» (1849) βρίσκουμε συνταγές για την ίαση της «παραφροσύνης» («ήγουν λαμπάχιον ή πελλάρα»), της «μελαγχολίας» και της «υποχονδρίας»: «Λάβε 30 δράμια σκόρδον καθαρισμένον και 30 δράμια σταφίδια μαύρα χωρίς κοκκόνια και 3 δράμια μουσκοκάρφια, κοπάνισε τα όλα καλά και κάμε τα χάπια ωσάν ρεβίνθια και δίδε του πάσχοντος τρία το πρωί και δύο το βράδυ και είναι πολλά ωφέλιμα». Ο ίδιος συγγραφέας παρέχει πληροφορίες και για τη λύτρωση όσων εμπίπτουν στην κατηγορία «του κατουρούντος την νύκταν»: «Καύσον χηναρίου γλώσσαν να γίνει στάχτη, να την πίνει με κρασί. Ή ορχίδια του πετεινού να τα φάγει ψητά». Εξάλλου, κάποια κυπριακά εκτυπωμένα γιατροσόφια του τέλους της οθωμανικής περιόδου, περιέχουν συμβουλές για όσους νεοσύλλεκτους φοβούνται, λόγου χάρη, τη νυχτερινή σκοπιά: «Όσοι είναι πολλά φοβιτσάροι και δειλιούσι την νύκτα να μείνουσι μοναχοί, ας τρώγουν αντράκλαις συχνά, ήγουν γλυστρίδας, όπου κάμνουν σαλάτα και ταις βάνουν και εις το στρώμα και ας ταις βαστούν και επάνω τους να τους αγγίξουν κατάσαρκα και ούτως από τον πολύν φόβον λυτρώνονται».
Αν δεν λειτουργήσουν οι επιστημονικές αυτές μέθοδοι, θα μπορούσε το κράτος να αντλήσει ιδέες πάταξης του φαινομένου από τις θρησκευτικές αντιλήψεις και δοξασίες του λαού μας. Μια πολύ διαδεδομένη λαϊκή δοξασία ήταν, για παράδειγμα, η «δαιμονοπληξία». Σύμφωνα με αυτή, οι ψυχικές παθήσεις προκαλούνταν από πονηρά πνεύματα, που διείσδυαν στην ψυχή και μεταμόρφωναν τον άνθρωπο. Στην περίπτωσή μας το πονηρό πνεύμα θα μπορούσε να εντοπιστεί στο «αντεθνικό δαιμόνιο» και το κράτος, μαζί με την Εκκλησία, θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε μαζικούς εξορκισμούς.
Αν πάλι τίποτε από τα παραπάνω δεν φέρει αποτέλεσμα, τότε δεν μένει στους ιθύνοντες μας παρά να προβληματιστούν: Μήπως οι νέοι δεν πιστεύουν πια στην πατρίδα που τους πουλάμε;

Η κ. Κωνσταντίνα Ζάνου είναι διδάκτωρ ιστορίας.
«Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (έκδοση Κύπρου), 19/7/2009