Αμήν!

Της Κωνσταντίνας Ζάνου

«Η ιστορία επαναλαμβάνεται: οι θρησκόληπτοι που άλλοτε ακρωτηρίαζαν τα αγάλματα, σήμερα επεμβαίνουν και κόβουν τις εικόνες. Το πεδίο των λογοκριτών εμπλουτίσθηκε με ανώτερους δημοσίους λειτουργούς των οποίων το καθήκον είναι η προστασία της Δημοκρατίας»
(Απόσπασμα από την επιστολή διαμαρτυρίας του Κώστα Γαβρά προς τα ελληνικά ΜΜΕ, 27/8/2009)

Μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον (δεν ξέρω τι γίνεται σήμερα), στον προθάλαμο της γυάλινης αίθουσας με τα γλυπτά του Παρθενώνα, στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει μια 13λεπτη ταινία που φέρει την υπογραφή του διεθνούς φήμης Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά. Η ταινία παρουσιάζει συνοπτικά και σε μορφή animation την ιστορία του μνημείου διά μέσου των αιώνων, εστιάζοντας στις πολλές περιπέτειες και καταστροφές που γνώρισε ο ναός. Ξεκινά από τους Έρουλους, που το 267 μ.Χ. τον έκαψαν, προχωρά στα παλαιοχριστιανικά χρόνια, δείχνοντας την απολάξευση των αναγλύφων του και την πτώση και καταστροφή του αγάλματος του Ποσειδώνα, και συνεχίζει με σύντομες αναφορές στις μετατροπές του μνημείου από το 500 μ.Χ. περίπου και εξής: Σε εκκλησία της Παναγίας της Αθηνιώτισσας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, σε εκκλησία λατινικού δόγματος από τους Φράγκους μετά την Δ' Σταυροφορία, σε μουσουλμανικό τέμενος και, τέλος, σε πυριτιδαποθήκη των Οθωμανών, που είχε συνέπεια τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τα στρατεύματα του Μοροζίνι (1687). Η ταινία τελειώνει με μια εκτενή αναφορά στη λεηλασία του μνημείου από τον λόρδο Έλγιν. Κατά τα λεγόμενα του σκηνοθέτη, σκοπός της ταινίας είναι «να δείξει – βασιζόμενη σε αναμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα – ότι η σταδιακή “συρρίκνωση” του Παρθενώνα δεν πρέπει να αποδοθεί σε τυχόν φθορές μέσα στο χρόνο ή σε ενδεχόμενες αδυναμίες της κατασκευής του, αλλά αντίθετα οφείλεται στον φανατισμό των ανθρώπων καθώς και στην βαρβαρότητα των διαδοχικών εισβολέων».
Φαίνεται όμως πως η ταινία, και συγκεκριμένα η διάρκειας 1,5 λεπτού σκηνή που αναφέρεται στην παλαιοχριστιανική εποχή και παρουσιάζει ρασοφόρους να καταστρέφουν τις μετόπες του Παρθενώνα, ενόχλησε έντονα την Εκκλησία της Ελλάδος. Κατ' απαίτηση, λοιπόν, μελών της Ιεράς Συνόδου, αλλά και του ίδιου του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου, ο Υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς και ο πρόεδρος του Μουσείου Δημήτρης Παντερμαλής αποφάσισαν να λογοκρίνουν το φιλμάκι, αποκόπτοντας την εν λόγω σκηνή. «Το μουσείο δεν διχάζει ούτε σκανδαλίζει», δήλωσε ως απάντηση στις διαμαρτυρίες ο κ. Σαμαράς.
Ομολογουμένως, αυτή η μικρού μήκους ταινία δεν είναι από τα αριστουργήματα του Κώστα Γαβρά. Πρόκειται ξεκάθαρα για ένα φιλμάκι που γυρίστηκε επί παραγγελία και με ένα και μοναδικό σκοπό: να καταγγείλει την παρατεταμένη κατοχή των μαρμάρων του Παρθενώνα από την Μεγάλη Βρετανία, παρουσιάζοντας έτσι ως αυτονόητη την αναγκαιότητα επιστροφής τους – σκοπός που συμπίπτει εξάλλου και με τον κυριότερο λόγο ύπαρξης του Νέου Μουσείου. Δεν είναι το θέμα μας, όμως, η καλλιτεχνική αξία του έργου. Άσχετα αν μας αρέσει ή όχι, ένα είναι το δεδομένο: ότι το φιλμ προβλήθηκε στους αρμόδιους και πήρε την έγκρισή τους πολύ πριν από τα εγκαίνια του Μουσείου.
Με ποιο δικαίωμα, λοιπόν, οι κκ. Σαμαράς και Παντερμαλής έρχονται εκ των υστέρων να το λογοκρίνουν; Γιατί υπέκυψαν στην «τρομοκρατική επίθεση» της Εκκλησίας; Και, κυρίως, γιατί η Εκκλησία επεμβαίνει σε θέματα που δεν ανήκουν στην αρμοδιότητά της; Γιατί δεν περιορίζεται στα δικά της χωράφια; Μήπως η πολιτεία ελέγχει προηγουμένως τη φωνή του κ. Ιερώνυμου ή τα ράσα του κ. Άνθιμου για να τους επιτρέψει να λειτουργήσουν;
Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που ο Κώστας Γαβράς έρχεται αντιμέτωπος με την εκκλησιαστική λογοκρισία. Όταν, το 2002, σκηνοθέτησε το «Αμήν», μια ταινία που καταγγέλλει την σιωπή του Βατικανού, και ειδικά του Πάπα Πίου ΧΙΙ, στο ολοκαύτωμα των Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς, δέχτηκε τη σκληρή επίθεση του προέδρου της Επισκοπικής Συνόδου της Γαλλίας, Ζαν Πιέρ Ρικάρ. Ο Ρικάρ χαρακτήρισε «πρόκληση» την ταινία και τόνισε ότι θα πρέπει να «καταδικαστεί από όλους αυτούς που τιμούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Τότε, ωστόσο, η Επισκοπική Σύνοδος δεν απαίτησε επίσημα την απόσυρση της ταινίας.
Η είδηση, πάντως, για την πρωτοφανή λογοκρισία που δέχτηκε το φιλμάκι του Γαβρά για την ιστορία του Παρθενώνα, έχει κάνει το γύρο του κόσμου, προκαλώντας στη διεθνή φήμη της Ελλάδας ένα μεγάλο πλήγμα. Αυτές οι τακτικές αυτό-ακυρώνουν στην ουσία τον απώτερο σκοπό ύπαρξης του ίδιου του Μουσείου, που δεν είναι βέβαια άλλος από την επιστροφή των κλεμμένων μαρμάρων στον φυσικό τους χώρο. Για να επιστραφούν, όμως, κύριοι, στην Ελλάδα τα μάρμαρα του Παρθενώνα δεν πρέπει να υπάρχουν μόνο οι κατάλληλες υποδομές για να τα δεχτούν. Θα πρέπει να υπάρχουν και οι κατάλληλες νοοτροπίες. Αμήν!

Η κ. Κωνσταντίνα Ζάνου είναι διδάκτωρ ιστορίας.
«Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (έκδοση Κύπρου), 9/8/2009